Panta Rhei. Levensstroom
Voor mij ligt een stapeltje ‘klapkaarten’ in een handzaam vierkant formaat. De glanzende voor- en achterkant geeft ze een luxe uitstraling. Op elke kaart staat een schilderij afgebeeld, haarscherp en in heldere kleuren afgedrukt; en op elke rechter binnenpagina een gedicht.
Mooi werk, deze set kunstkaarten, van de Zaanse drukkerij Heijnis & Schipper. Ze zijn eigenlijk te mooi om als wenskaart te gebruiken vind ik en horen bij elkaar te blijven als de pagina’s van een (bibliofiel) boekje.
Maar het gaat natuurlijk ook en vooral om de inhoud. Ik heb een co-creatie voor me van beeldend kunstenaar Gea Zwart en taalkunstenaar/dichter Méland Langeveld. De poëtische beeldentaal van de een inspireerde de ander tot een beeldenrijk gedicht bij elk afzonderlijk schilderij. Zo resulteerde hun onderlinge samenwerking in een serie van acht kaarten met kunst en poëzie.
Zowel de schilderijen als de gedichten vragen van de kijker en lezer enige inspanning en roepen in eerste instantie de vraag op: wat zie en lees ik eigenlijk? Bij beeld noch tekst ligt de betekenis zomaar voor het oprapen. Het is overigens een kenmerk van veel goede kunst, dat je erdoor geboeid of geraakt kunt worden, zonder dat je onmiddellijk kunt zeggen waarom en hoe.
Nader beschouwd, blijkt de serie schilderijen Panta Rhei als gemeenschappelijk thema te hebben. Deze twee Griekse woorden (‘Alles stroomt‘) vormen een gevleugelde uitspraak van de filosoof Heraclitus, die de permanente verandering en beweging als wezenskenmerk beschouwde van alles wat bestaat. ‘Niemand stapt twee keer in dezelfde rivier‘ is een andere bekende uitspraak van deze wijsgeer uit de Griekse Oudheid.
Ook voor Gea Zwart is, naar haar eigen zeggen, de beleving van voortdurende veranderingen het basisthema van haar hele schilderkunst. Op haar, uiteraard, mooi opgemaakte website zegt ze over de serie Poëzie en Kunst Kaarten dat deze ‘gaat over stromen. Het leven, verleden, heden, toekomst, water, diepte, lagen, planten, gezichten, wat opborrelt en wat verzinkt…‘
Zij verwoordt hiermee inderdaad heel treffend de impressies die haar kleurrijke en vloeiende schilderijen bij mij oproepen. Deels abstract, deels figuratief, ademen ze een sfeer uit van vitaliteit, groei, verbinding, beweging. Ik kon dan ook de neiging niet onderdrukken, om de kaarten naast elkaar op tafel te leggen, zodat de stroom van beelden nog beter zichtbaar werd. Waarbij ik het gevoel had, dat de volgorde niet uitmaakt.
Behalve een fraaie webstek heeft Gea ook een interessante Facebook-pagina ‘Poëzie & Kunst’ (@poezieenkunst). Daar las ik dat ze al met zo’ n 100 (!) Nederlandstalige dichters online heeft samengewerkt om beide -haar even dierbare- kunstvormen met elkaar te verbinden. Ook met poëten uit Vlaanderen, Suriname en de VS.
Méland Langeveld uit Amsterdam is dus een van de circa 100 uitverkorenen binnen dit grensoverschrijdende kunstproject van Gea Zwart. Ik schreef al eerder over zijn poëzie dat je niet ontkomt aan close reading bij deze dichter, om de stroom van zijn associatieve taalgebruik te kunnen volgen. Dat laatste lukt mij bij het ene gedicht beter dan bij het andere. Maar het vloeiende en deels ongrijpbare karakter van Mélands gedichten past goed bij de sfeer van Gea Zwarts Panta Rhei-serie. In sommige gedichten sluit de intense natuurbeleving, of zelfs natuurmystiek, heel direct aan bij de algemene thematiek van de schilderijen. Bijvoorbeeld in het gedicht ‘Lokroep’ over een vijver in het voorjaar.
Sereen de spiegeling van
de vijver, dotterbloemen
openen hun harten in
de opkomende zon
lokroep van diep water
overschaduwt verbeelding
weids licht spreidt
zich voor me uit
vijver hoogzwanger met nieuw
voortleven, mystiek onder de
oppervlak verborgen laveren
ze loom in de luwte
onvermoeid vult water
schaduw in rondingen
dwingt lucht borrelend
uit haar spelonk.
In andere gedichten spelen nostalgische herinneringen aan dierbare personen een rol: moeder, vader, een overleden dochtertje, een verloren liefde. Het verband met de schilderijen is daarbij minder evident. Zoals het hoort, kunnen de schilderijen en gedichten heel goed zonder elkaar bestaan. Maar het zoeken en tasten naar al dan niet gezochte verbanden tussen woord en beeld, maakt het bekijken, lezen en beleven van deze serie kunstkaarten tot een intellectueel genoegen en avontuur, voor wie gevoelig is voor deze beide vormen van expressie.
Interesse gekregen in deze serie kunstkaarten? Dan vind je hier de vereiste informatie om ze te bestellen.
